Don BOSCO - Magazyn Salezjański

WYCHOWANIE. Przegrana młodość

ks. Leszek Zioła SDB

strona: 4

Z danych policyjnych wynika, że w ostatnich latach obniżył się wiek nieletnich popełniających przestępstwa. Liczba tych przestępstw systematycznie rośnie. Jednocześnie widoczny jest proces brutalizacji popełnianych przez młodzież czynów karalnych. Dzieje się to w czasie, kiedy statystyki policyjne odnotowują spadek przestępczości ogólnej.

Popełnianie czynów karalnych przez młodzież jest jednym z przejawów złożonego procesu demoralizacji. Sprawcami są najczęściej uczniowie starszych klas szkół podstawowych oraz uczniowie gimnazjów. Dominującą grupę stanowią chłopcy w wieku 12-16 lat. Są to na ogół wagarowicze, uciekinierzy z domów rodzinnych lub placówek wychowawczych.

Pytanie o przyczyny
Demoralizacja najczęściej uwarunkowana jest złą sytuacją rodzinną, wpływem rówieśników i środowiska oraz niepowodzeniami szkolnymi. Młodzi wchodzący w konflikt z prawem w większości pochodzą z rodzin niewydolnych wychowawczo, rozbitych, patologicznych, w których rodzice (lub jedno z nich) są przestępcami, alkoholikami, narkomanami; a także z rodzin ubogich, dotkniętych bezrobociem. Są jednak i tacy młodociani przestępcy, którzy pochodzą z pełnych domów, w których jednak kondycja rodziny jest słaba. W wielu przypadkach źródeł zachowań agresywnych i przestępczych młodych ludzi można upatrywać w braku ojca. Brak ten nie polega tylko na fizycznej nieobecności w domu, ale coraz częściej na jego niedostępności emocjonalnej, nieprzygotowaniu do podjęcia odpowiedzialności, do roli i zadań ojcostwa. W takiej sytuacji cały ciężar wychowania spada na matkę. Młodzi chłopcy nie mają zatem pozytywnych, męskich wzorów do naśladowania. Uczestnictwo w grupie przestępczej to często jeden ze sposobów odnajdywania wzorców męskości, które mogliby naśladować.
Najczęściej powodem popełnienia przestępstwa przez nieletnich jest chęć zaimponowania innym, pragnienie szybkiego zdobycia pieniędzy, dążenie do przebywania i realizowania się w grupie nieformalnej, która zapewnia akceptację rówieśników i bezpieczeństwo. Młodzi mają poczucie bezkarności za wcześniej popełniane przestępstwa, powielają wzory i zachowania zaobserwowane w domu rodzinnym, naśladują sceny przemocy, okrucieństwa, agresji i gwałtu zaczerpnięte ze środków masowego przekazu.

Pomocna dłoń
Nasza wychowawcza wrażliwość nie powinna potępiać, wykluczać, ale ciągle szukać możliwości pomocy dla tych najbardziej zagubionych, zranionych, którzy po ludzku przegrali dzieciństwo i młodość. Wiemy dobrze, że „krata” nie wychowuje, choć w wielu przypadkach jest konieczna. Często jednak właśnie tam młody człowiek uczy się nowych patologicznych zachowań.
Chcąc pomóc przezwyciężać trudności i zapobiec problemom wychowawczym, które prowadzą do zachowań przestępczych dzieci i młodzieży, musimy najpierw spojrzeć na czynniki powodujące zaburzenia, a następnie niedostosowanie społeczne i w efekcie – wejście w świat przestępczości. Można wyróżnić przyczyny tkwiące w samym dziecku (biopsychiczne wraz ze źle ukierunkowaną aktywnością) oraz tkwiące w środowisku (czynniki społeczne oraz popełnione błędy w procesie wychowania – złe funkcjonowanie rodziny, szkoły, środowiska).

Problemy rodziny i szkoły
Dziecko wychowywane w atmosferze ciągłych kłótni, wzajemnej niechęci rodziców, agresji szybko zapamiętuje wszystkie zaobserwowane postawy i przyjmuje je w stosunku do innych. Ogromne problemy sprawiają dzieci opuszczone przez rodziców, a wychowywane przez dziadków czy opiekunów. Źródłem demoralizacji jest alkoholizm w rodzinie, ciągły brak pieniędzy, niedożywienie – dzieci, chcąc ukryć swoją sytuację posuwają się do kradzieży, rozbojów, agresji.
Demoralizujące jest także wychowanie zbyt tolerancyjne lub zbyt rygorystyczne w rodzinach pełnych. Pozwalanie na „wszystko i zawsze” bądź przeciwnie – obarczanie dzieci wszelkimi niepowodzeniami, surowość i dystans, brak czułości. Niedobra jest też niekonsekwencja lub sytuacja, kiedy każde z rodziców stosuje inne sposoby i metody wychowawcze, dając sprzeczne polecenia – dzieci przestają wtedy uznawać autorytet rodziców. To tylko niektóre przyczyny powstawania trudności wychowawczych w rodzinach.
Na wzrost zachowań przestępczych mają wpływ także patologie w szkołach. Przede wszystkim chodzi tu o zbyt liczne klasy i wielkie szkoły, anonimowość, brak przyjaznych relacji nauczyciel-uczeń, ale także o przeładowany program nauczania, nauczycieli nieprzygotowanych do zadań wychowawczych, błędy wychowawcze – niesprawiedliwe traktowanie, niedotrzymywanie słowa, niezagospodarowanie czasu wolnego uczniów po zajęciach szkolnych, brak zajęć pozalekcyjnych pozwalających na odkrywanie i rozwijanie pasji.
Niekiedy nawet małe niepowodzenia sprawiają, że uczniowie uciekają, wagarują. Bardzo często brakuje wtedy indywidualnego podejścia do dziecka trudnego. Najczęściej dzieci sprawiające kłopoty wychowawcze spycha się na margines i szuka się szybkiego sposobu pozbycia się „problemu” przez umieszczenie ich w innej szkole czy placówce wychowawczej.
Jeśli młody człowiek nie czuje się akceptowany ani w rodzinie, ani w szkole, to szuka grupy rówieśniczej, która zaspokoi potrzebę pozytywnych kontaktów z innymi. Niestety często odnajduje to w grupie przestępczej, która go wchłania i daje mu poczucie bliskości i zrozumienia. W nowej „paczce” dzieci i młodzież szybko przyjmują uznawany przez grupę system zasad i wartości, który zmierza do pogłębienia demoralizacji. W takiej nieformalnej grupie najszybciej przyswaja się postawy i zachowania przestępcze, zaczynając od agresji, kradzieży, wagarów, na rozbojach kończąc.

Co robić?
Znając najczęściej występujące przyczyny wchodzenia młodych w świat przestępczości, powinniśmy zintegrować siły, pomysły i działania, by w tak ważnej i wspólnej sprawie, jaką jest wychowanie młodego człowieka, działać razem na płaszczyźnie prewencyjnej, tak by nie dopuścić do powstawania i pogłębiania zachowań przestępczych.
Najważniejsza wydaje się pomoc rodzinie dysfunkcyjnej w wypełnianiu jej podstawowych zadań i wspieranie jej w przezwyciężaniu trudności wychowawczych. Pomoc udzielana z delikatnością i wyczuciem często otwiera oczy rodzicom lub opiekunom prawnym na pojawiające się problemy niedostosowania społecznego ich dzieci. Ważne są wspólne spotkania i rozmowy rodziców, wychowawców i nauczycieli.
Nasze działania muszą budzić zaufanie, powinny charakteryzować się mądrością i wyrazistością. Musimy zauważyć w każdym – nawet najtrudniejszym wychowanku – zalety, nie wolno nam pomijać słabych. Trzeba częściej używać pochwał, zauważyć nawet najmniejszy wysiłek trudnego dziecka, motywować, bardziej nagradzać niż karać, wymagać poprzez wskazywanie perspektyw, dodawać odwagi. Dziecko wychowuje się właściwie, gdy jest kochane i akceptowane, gdy otoczone zostaje życzliwością i dobrocią. Nie wolno nam nieustannie go piętnować, obrażać, gniewać się na nie, trzeba umieć widzieć dobro i na nim budować.
Także szkoła powinna stawać się bardziej przyjazna. Szczególnie dzieciom sprawiającym trudności trzeba okazać więcej ciepła, troski, poświęcić im czas. Musimy uwierzyć w ich możliwości. Jeśli nie odbudujemy w sobie wiary w dzieci i młodzież, to najlepsze nawet rozwiązania prawne, profilaktyczne, systemowe nie przyniosą żadnego rezultatu
Inny ważny element prewencyjny to powrót do mądrego zagospodarowania czasu wolnego po zajęciach lekcyjnych poprzez sport, muzykę, naukę, zabawę. Jest to najlepszy środek na nudę i na szukanie zajęcia w grupach nieformalnych.

• • •
Najlepsze efekty zauważa się wówczas, kiedy poszczególne podmioty odpowiedzialne za młodego człowieka (rodzice, wychowawcy, nauczyciele, pedagodzy środowiskowi, władze lokalne, placówki oświatowe, sądy rodzinne, placówki pomocy społecznej, policja) działają wspólnie, tworząc systemy diagnozy, profilaktyki i pomocy dzieciom i młodzieży.

Archiwum

WYCHOWANIE. Przegrana młodość