Don BOSCO - Magazyn Salezjański

Ewangelia wg świętego Marka. MIEJSCE I CZAS POWSTANIA

ks. Piotr Łabuda

strona: 16

Budowa Ewangelii wg św. Marka

Ewangelia wg św. Marka jest najkrótszą z ewangelii. Trudno jednak przecenić jej wagę. Pamiętajmy, iż kolejni ewangeliści: Mateusz i Łukasz, uczynili z dzieła św. Marka podstawę dla swoich tekstów. Przekaz św. Marka ma niezwykłą wartość nie tylko jednak ze względu na znajdujący się w niej bardzo stary materiał – przekaz życia i dzieła Jezusa Chrystusa, ale także ze względu na budowę, która umożliwiła przekazanie teologii o niezwykłej głębi. Rozpoczynając omawianie pierwszej kanonicznej ewangelii, należy na samym początku zwrócić uwagę na jej specyficzną budowę. Ukazanie struktury Markowego dzieła da pojęcie o zawartym w nim materiale i o towarzyszących autorowi celach. W przeszłości popularny był pogląd, według którego dzieło Marka było „zlepkiem cudów, pouczeń i wspomnień”. Jednak dokładna refleksja nad ewangelią „podyktowaną przez Piotra” daje wyraźny jej obraz jako zwartej całości. Zamiar ten widoczny jest nie tylko w doborze materiału zamieszczonego w księdze, ale i w samej strukturze, którą autor jej nadał. Marek opracował swe dzieło w oparciu o precyzyjny plan. Biorąc pod uwagę miejsca opisywanych wydarzeń, można wyróżnić następujące części dzieła Markowego:

Mk 1,1-13 – Wprowadzenie.
Mk 1,14-5,43 – Jezus w Galilei.
Mk 6,1-9,50 – Jezus podróżuje po Galilei oraz poza jej granicami.
Mk 10,1-52 – Droga do Jerozolimy.
Mk 11,1-13,37 – Jezus w Jerozolimie.
Mk 14,1-16,8 – Męka i zmartwychwstanie.
Mk 16,9-20 – Zakończenie.

Biorąc pod uwagę wymiar teologiczny, można zauważyć, iż Marek celowo dzieli swoje dzieło na dwie zasadnicze części, które poprzedza prologiem oraz zwieńcza zakończeniem:

Prolog (Mk 1,1-13).
1. Objawianie tajemnicy Mesjasza (Mk 1,14-8,30)
• Jezus a naród izraelski (Mk 1,14-3,6);
• Jezus a uczniowie i krewni (Mk 3,7-6,6a);
• Jezus objawia się uczniom (Mk 6,6b-8,30).
2. Wyjaśnianie tajemnicy Syna Człowieczego i Jego dzieła (Mk 8,31-16,8)
• droga Syna Człowieczego (Mk 8,31-10,52);
• Syn Człowieczy objawia się w Jerozolimie (Mk 11,1-13,37);
• Męka i zmartwychwstanie Syna Człowieczego (Mk 14,1-16,8).
Zakończenie (Mk 16,9-20).

Analizując budowę Ewangelii wg św. Marka warto zwrócić uwagę, iż zakończenie Mk 16,9-20 jest kanoniczne, tzn. natchnione, ale nie jest autentyczne, tzn. nie jest dziełem ewangelisty Marka. Perykopy tej jest brak w najważniejszych starożytnych kodeksach (B, S) oraz w wielu starożytnych tłumaczeniach (np. w syryjskim, armeńskim). Nie ma również logicznej łączności między Mk 16,8 a Mk 16,9. Wydaje się, iż perykopa ta jest syntezą innych opisów objawiających osobę Chrystusa. Niektórzy komentatorzy twierdzą, że właściwe zakończenie Ewangelii wg św. Marka znajduje się w Mk 16,8, natomiast obecne zakończenie – kanoniczne, pochodzi z początku II w. Jest ono dziełem któregoś z uczniów, który cieszył się w Kościele powagą i autorytetem.

Adresaci dzieła św. Marka

Gdy powstawała Ewangelia wg św. Marka, istniały już zbiory słów Jezusa Chrystusa oraz opowiadania o wydarzeniach z Jego życia. Nie były to jednak opisy całościowe. Sam Marek jako pierwszy nadał „wydarzeniu Jezusa” literacką formę. Można powiedzieć, iż stworzył on gatunek literacki zwany „ewangelią”. Rzecz jasna, iż Marek nie zamierzał pisać historii życia Jezusa we współczesnym tego słowa znaczeniu. Jego przesłanie nie zawiera wszystkich – być może nawet dostępnych mu wiadomości dotyczących Mistrza z Nazaretu. Sam Marek podaje bowiem jedynie wybrane słowa i czyny Jezusa, aby przekonać i utwierdzić odbiorcę, że Jezus jest prawdziwym Zbawicielem i że przyniósł On ludziom zbawienie. Dlatego też można Ewangelię św. Marka nazwać wyznaniem i świadectwem wiary. Według św. Hieronima Marek napisał ewangelię „na prośbę braci w Rzymie”. Analiza jej treści potwierdza to świadectwo. Hieronim sugeruje, że adresaci ewangelii byli pochodzenia pogańskiego i mieszkali w Rzymie. Potwierdzają to dwie charakterystyczne cechy ewangelii: akcentowanie przez Marka tematu powołania pogan do zbawienia oraz objaśnianie elementów semickich występujących w ewangelii. Potwierdzeniem takiego określenia adresatów może być również i to, iż Stary Testament cytowany jest w dziele Marka bardzo rzadko (18 razy) i zasadniczo z Septuaginty. Na rzymskich adresatów Ewangelii św. Marka mogą wskazywać także liczne latynizmy obecne w tekście. Do najważniejszych z nich należą: modios (łac. modius – Mk 4,21) – korzec; legion (łac. legio – Mk 5,9.15) – legion; denarion (łac. denarius – Mk 6,37; 12,15; 14,5) – denar; kensos (łac. census – Mk 12,14) – podatek; ksestes (łac. Sextarius – Mk 7,4) – miara wynosząca pół kwarty; praitórion (łac. pretorium – Mk 15,16) – pretorium; kantyrion (łac. centurio – Mk 15,39) – setnik. Obok słownictwa łacińskiego w tekście Ewangelii wg św. Marka widoczne są zwroty i związki składniowe typowe dla języka łacińskiego. Również i sposób ukazywania osoby Jezusa Chrystusa, podkreślający Go jako Syna Bożego i Pana, wydaje się wyraźnie wskazywać na rzymskich adresatów Markowego dzieła.

C z y Ew a n g e l i a św. Marka jest najstarszym tekstem nowotestamentalnym?

Starszymi pismami nowotestamentalnymi od Ewangelii św. Marka są listy apostoła Pawła. Według tradycji Marek spisał ewangelię po śmierci Piotra i Pawła. Św. Ireneusz informuje, że „po ich śmierci Marek przekazał na piśmie to, co Piotr głosił”. Jeżeli rok 64 przyjmie się za najbardziej prawdopodobną datę śmierci Piotra, to Ewangelia wg św. Marka nie mogła powstać wcześniej. Potwierdzeniem tego założenia wydaje się również jej treść, szczególnie zaś akcentowanie cierpień i prześladowań uczniów Jezusa (por. Mk 8,34; 10,38; 13,9-13), co – jak wszystko wskazuje – ma związek z prześladowaniami za cesarza Nerona (64-68 r.). Bliższe określenie czasu powstania Ewangelii św. Marka możliwe jest po szczegółowej analizie treści. Większość komentatorów przyjmuje, iż najbardziej prawdopodobnie Ewangelia wg św. Marka powstała między 64 a 70 r.

Gdzie powstało dzieło św. Marka?

Większość badaczy uznaje Rzym za prawdopodobne miejsce powstania Ewangelii wg św. Marka. Taka opinia opiera się na świadectwie Papiasza biskupa z Hierapolis (+135), który podaje, że ewangelia została napisana w Rzymie niebawem po śmierci męczeńskiej Piotra: „Mateusz napisał swoją ewangelię pośród Hebrajczyków w ich własnym języku w czasie, kiedy Piotr i Paweł głosili Ewangelię w Rzymie i zakładali Kościół. Po ich śmierci Marek, uczeń i tłumacz Piotra, przekazał nam na piśmie to, czego nauczał Piotr”. Potwierdzeniem przekonania Papiasza może być informacja zawarta w 1 P 5,13, gdzie Marek nazwany jest „umiłowanym synem”, zaś miejsce, z którego list został wysłany – „Babilonem” (tak w języku pierwszych chrześcijan nazywano Rzym). Wydaje się, iż ewangelia mogła być napisana po zamieszkach, jakie nastąpiły po śmierci Nerona (68 r.) oraz wojnie żydowskiej (66-70 r.).

Archiwum

Ewangelia wg świętego Marka. MIEJSCE I CZAS POWSTANIA