Don BOSCO - Magazyn Salezjański

UWAGI PSYCHOLOGA - Gdzie jesteś tato?

Anna Domecka

strona: 6

Udział ojca w życiu dziecka jest istotny od samych narodzin. W pierwszym roku życia kontakty z ojcem kształtują w dziecku procesy interakcji międzyludzkiej, stany emocjonalne, poczucie bezpieczeństwa i ważności własnej osoby, doznanie własnej mocy sprawczej itd., a więc rozwijają pozytywne tendencje rozwojowe.

Między drugim a trzecim rokiem życia, ojciec wprowadza dziecko w pierwsze zasady rzeczywistości. Pomaga w koncentrowaniu i przerzucaniu uwagi, czyli w decentracji. Uczy dziecko wielorakich sposobów hamowania złości, gniewu i agresji. W okresie przedszkolnym przez to, że wyraźnie rozgranicza i różnicuje pierwiastek męski i żeński u dzieci, ociec bierze istotny udział w identyfikacji przez dziecko własnej płci. Najefektywniej oddziałuje na swe dzieci ojciec, który obok cech męskich przejawia również czułość i opiekuńczość, obok odwagi i stanowczości – wrażliwość. W tym okresie ojciec wprowadza dziecko w zasady kontroli emocjonalnej, uczy radzenia sobie z odroczoną gratyfikacją i podejmowania ryzyka itd. W wieku szkolnym ojciec wprowadza dziecko w obowiązki, uczy podejmowania decyzji, uwzględniania perspektywy drugiej osoby. Wprowadza dziecko w doświadczenie powinności, co w efekcie uczy je norm). W okresie dorastania ojciec nadal sprawuje funkcje regulacyjne (kontrolowanie, dyscyplinowanie, egzekwowanie, działanie na zasadzie autorytetu i jako źródło zasad). Ułatwia dorastającej młodzieży uformowanie tożsamości „ja”, dzięki czemu kształtuje ona adekwatne ustosunkowanie się i umiejętność komunikowania się, właściwy wybór drogi życiowej i realistyczne cele życiowe. Pod koniec tego okresu zauważa się podobieństwo zachowań dziecka i ojca na zasadzie dziedziczenia społecznego. Podzielając z ojcem normy kulturowe i obyczajowe oraz liczne uwarunkowania życia, dorastające dziecko wykazuje podobne zachowanie.

Ojciec bywa modelem w procesie kształtowania się stylu życia, budowania struktury życia i formowania własnej filozofii życia przez dziecko. Ojciec inspiruje do właściwego wchodzenia w intymność. Odbywa się to za pomocą naśladowania, modelowania, identyfikowania. Dostarcza też komponentów pozytywnych („taki chciałbym być”), negatywnych („tego musze unikać”). Ojciec wprowadza w zasady dobrego dokonywania ważnych życiowych decyzji, trafnego wyboru zawodu. Uaktywnia młodego człowieka, włączając go do udzielania odpowiedzi na własne pytania, do udzielania sobie rad i do planowania swojego trudnego działania. Skłania do wyciągania wniosków na temat jakiejś skomplikowanej sprawy i podjęcia własnej decyzji. Ojciec towarzyszy w różnych formach usamodzielniania się dziecka. Wiąże się z tym m.in. decyzja odejścia z domu.

Jakie zmiany może zatem spowodować nieobecność ojca w okresie rozwoju dziecka? Nie tylko nieobecność fizyczna, ale także niedostępność emocjonalna.

Wiele przeprowadzonych badań wykazuje, że dzieci wychowywane bez ojca częściej osiągają niższe wyniki w teście rozwoju umysłowego, posiadają mniejszą tendencję do powtarzania zachowań, które dają pozytywne wyniki oraz mniejszą reaktywność na otoczenie społeczne i mniejsze zainteresowanie nowymi bodźcami. Rozwój poznawczo-społeczny u dzieci pozbawionych ojca ulega pewnemu zahamowaniu w wielu sferach. Posiadają one z reguły mniejszą wrażliwość społeczną i słabiej wykształcone umiejętności funkcjonowania w rolach społecznych. Także ich rozwój poznawczo-moralny wskazuje na mniejszą dojrzałość. Przejawiają mniejszą skłonność do postępowania zgodnie z normami moralnymi oraz mniejsze poczucie winy po ich przekroczeniu. Często postrzegają swój los jako zależny od czynników zewnętrznych, a nie ich własnych działań. Trudniej im dostrzec związki pomiędzy ich własnymi zachowaniami, a skutkami tych zachowań. Wydaje się z tym również wiązać inna cecha obserwowana u dzieci pozbawionych ojca - mniejsze poczucie kompetencji w opanowywaniu świata zewnętrznego.

U dzieci pozbawionych ojca obserwuje się wyższy poziom agresji, co może i wiązać się z ich buntem przeciwko sytuacji, która zmusza ich do podejmowania roli dorosłego zanim staną się do tego wystarczająco emocjonalnie przygotowane. Dzieci pozbawione ojca bywają także bardziej lękliwe niż ich rówieśnicy. Brak ojca powoduje też zaburzenia w funkcjonowaniu w roli związanej z płcią zarówno u chłopców, jak i u dziewcząt. Dziewczęta pochodzące z rodzin rozbitych cechuje większe zainteresowanie mężczyznami, sprawami seksu i wcześniejsze rozpoczynanie życia płciowego. Ich zachowania seksualne są bardziej permisywne niż deklarowane przez nie postawy względem życia płciowego.W polskich badaniach ustalono także, że nieletni popełniający przestępstwa wychowywali się często w rodzinach, w których brakowało ojca. Ojciec był stosunkowo często osobą nieobecną w życiu syna (przestępczość nieletnich to głównie przestępczość chłopców), pozostawał w konflikcie z matką, która zachowała o nim złe wspomnienia i przekazywała synowi negatywny obraz ojca i własne poczucie krzywdy. Badania wykazują także, że znaczny procent rodzin, w których brak było ojca jako wzorca w rodzinie, mógł być w procesie wychowania czynnikiem sprzyjającym tworzeniu się postaw socjopatycznych prowadzących do uzależnień. Brak udziału ojca w wychowaniu jest również istotnym czynnikiem w etiologii alkoholizmu u dziewcząt.

Mimo iż w większości badania potwierdzają negatywne skutki nieobecności ojca w życiu dzieci, znaleźć można również pozytywny przejaw takiej sytuacji, np. w postaci zwiększonych zdolności twórczych. Zależność pomiędzy brakiem udziału ojca w wychowaniu a uboższym rozwojem poznawczym jest wiec modyfikowana przez inne czynniki. Wśród nich niebagatelną rolę odgrywają dyspozycje emocjonalne i motywacyjne.

Polecam literaturę: Czesław Walesa Oblicza ojcostwa, red. D.Kornas-Biela, TN KUL, Lublin 2001 r., Tadusz Doktór Nieobecni ojcowie W: „Nowiny Psychologiczne” 3/4 1991 r. PTP, Zofia Ostrihanska Oblicza ojcostwa, red. D. Kornas-Biela, TN KUL, Lublin 2001 r.

Archiwum

UWAGI PSYCHOLOGA - Gdzie jesteś tato?