- LIST PRZEŁOŻONEGO GENERALNEGO. Wychowanie Jezusa
- WYZWANIA
- WYCHOWANIE. Niech mówią „nie”
- WYCHOWANIE - UWAGI PSYCHOLOGA. Sprawdzian wolności
- WYCHOWANIE - RODZICIELSKA TROSKA. O wiarę trzeba walczyć
- WYCHOWANIE - Z DRUGIEJ STRONY. Pod prąd
- ROZMOWA Z... Co trzy minuty ginie nasz brat w wierze
- SŁÓWKO O KSIĘDZU BOSKO. Sekret wierności
- BŁYSKAWICZNY KURS MODLITWY
- GDZIEŚ BLISKO. Nie lękajcie się!
- POKÓJ PEDAGOGA. Kłótnie dzieci
- TAKA NASZA CODZIENNOŚĆ
- POD ROZWAGĘ. Medytacja medytacji nierówna
- ZDROWA MEDYCYNA. Z dziejów bioetyki
- DUCHOWOŚĆ. Sakrament odwagi
- MISJE. Szkoła w Sunyani
- MISJE. Pomoc dla Haiti
- WEŹ KSIĘGĘ PISMA ŚWIĘTEGO. Jedna KSIĘGA – różne nazwy
- PRAWYM OKIEM. Ideologia tacierzyństwa
ZDROWA MEDYCYNA. Z dziejów bioetyki
ks. Paweł Bortkiewicz TChr
strona: 16
Bioetyka jest dyscypliną wiedzy stosunkowo młodą i na pewno bardzo dynamicznie rozwijającą się. Najogólniej mówiąc, jest to dziedzina etyki, która dotyczy ingerencji w życie.
Ta pozornie prosta definicja, która właściwie jest tylko wyjaśnieniem źródłosłowia (gr. bios – życie, ethos – obyczaj), nie jest jednak tak prosta, jak się może wydawać. Zauważmy najpierw, że słowo „etyka” nie jest wcale jednoznaczne. Na przykład, podejmując debatę typowo bioetyczną, zwolennicy eutanazji argumentują jej dopuszczalność za pomocą etycznej racji – autonomii pacjenta, przeciwnicy tego zabiegu odwołują się również do argumentu etycznego, jakim jest godność człowieka i wartość życia. Mówiąc zatem o bioetyce, wkraczamy na obszar wielu sposobów i stylów myślenia etycznego. To wymaga uporządkowania: ze względu na co, na jaką normę dane działanie w sferze życia jest dobre lub nie?
Z kolei drugi człon pojęcia „bioetyka”, a zatem bios – życie, też nie jest taki jednoznaczny. O jakim życiu bowiem mowa? O życiu zwierząt? O życiu środowiska? Jeśli tak, to bioetyka będzie obejmowała bardzo szerokie pojęcie życia. Istotnie mamy dzisiaj w debatach bioetycznych bardzo rozwinięte nurty bioetyki zwierząt, czy bioetyki ekologicznej. Ale może raczej przedmiotem bioetyki powinno być życie ludzkie? Właśnie tutaj mamy najwięcej dylematów etycznych dotyczących zarówno powstania ludzkiego życia (biogenezy), jego trwania (bioterapii) i jego stanu finalnego (tanatologii, czyli nauki o śmierci).
Przyjmijmy zatem, że bioetyka jest działem etyki filozoficznej, który ocenia od strony normy etycznej ludzkie życie w różnych jego fazach. Ocenia też relacje człowieka ze światem przyrody (środowiskiem, zwierzętami), bo te relacje mają znaczenie dla wartości ludzkiego istnienia.
Bioetyka jest nauką młodą, ale początki refleksji nad ludzkim życiem sięgają już czasów starożytnych. Można wspomnieć do dziś znaczące inspiracje płynące z przysięgi Hipokratesa, jak i inspiracje refleksją religijną, zwłaszcza myślą moralną związaną z Dekalogiem i przykazaniem „nie zabijaj”. Bardzo ważne impulsy w refleksji filozoficznej nad życiem przyniosła jednak współczesność. Najpierw II wojna światowa pokazała, że najnowsze osiągnięcia medyczne można wykorzystać do celów ludobójstwa. W ramach genetyki, ze względu na wyposażenie genetyczne człowieka, dokonywano radykalnej segregacji. Innym problemem moralnym było na przykład dokonywanie sterylizacji i eutanazji osób upośledzonych i psychicznie chorych w imię higieny rasowej.
To wszystko sprawiło, że pojawiła się potrzeba przeprowadzenia filozoficzno-moralnej refleksji nad nowymi możliwościami nauk biologicznych i medycznych. Znany proces zbrodniarzy nazistowskich w Norymberdze zainspirował do poszukiwania zasad etycznych i prawnych. Pewnym wyrazem realizacji tych myśli stało się ogłoszenie w 1948 r. przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.
W latach 60. XX w. nastąpił szybki rozwój nauk biologicznych oraz niezwykły postęp techniczny oparty na odkryciach. To właśnie z tego okresu pochodzi popularna dzisiaj dializa nerek, transplantacja organów czy diagnostyka prenatalna. Respiratory i urządzenia do intensywnej terapii postawiły nowe pytania o granice życia i śmierci. Nowością stała się inżynieria genetyczna. W tym też czasie postęp ekonomiczny wzmacniał dominację człowieka nad przyrodą. Dominacja ta jednak zaczynała stawać się faktycznie nieumiarkowanym i rabunkowym podbojem, który zaczął zagrażać naturalnemu środowisku człowieka.
W kontekście tych swoistych znaków czasu, w 1970 r. Van Rensselaer Potter, onkolog pracujący w University of Wisconsin w Madison (USA), użył po raz pierwszy terminu „bioetyka”, które stało się jednym z najbardziej popularnych słów, a dyscyplina bioetyki jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się i najbardziej pasjonujących dziedzin. W USA powstały początkowo dwa ośrodki zajmujące się bioetyką. Pierwszy z nich w Hastings w 1969 r. założył filozof wychowania D. Callahan. Jego oficjalna nazwa brzmi Institute of Society, Ethics and The Life Sciences, ale znany jest powszechnie jako The Hastings Center. Od czerwca 1971 r. wydaje pismo „Hastings Center Report”. Jest ono niezwykle ważnym przeglądem w zakresie problematyki bioetycznej. Zaledwie dwa lata później powstał Instytut Kennedy’ego (The Joseph and Rose Kennedy Institute for the Study of Human Reproduction and Bioethics). Został on założony przez holenderskiego fizjologa i embriologa A. Hellegersa. Od początku z Instytutem tym współpracowali wybitni chrześcijańscy teolodzy i filozofowie moralności. W ten sposób Instytut Kennedy’ego wskazał już na początku swojej działalności, że problematyka bioetyczna musi być rozwiązywana w sferze dialogu przedstawicieli świata nauk przyrodniczych i świata nauk humanistycznych. W 1978 r. Instytut jako pierwszy wydał Encyklopedię Bioetyki. Innym ważnym ośrodkiem zajmującym się bioetyką jest The Pope John Paul II Center. Placówka ta rozpoczęła działalność w St. Louis w 1972 r. jako The John XXIII Medical Moral Research and Education Center.
Warto zwrócić uwagę na tę chronologię zdarzeń. Od początku w refleksji bioetycznej pojawia się myśl teologiczna, w tym nauczanie Kościoła katolickiego. Tak było w Stanach Zjednoczonych, tak też stało się w Europie. Pierwsze centrum bioetyki w Europie powstało w 1975 r., w Barcelonie w Hiszpanii. Utworzono je na miejscowym Wydziale Teologicznym. Po Hiszpanii przyszła kolej na Francję, w latach 80. powstały kolejne centra bioetyki w Lille, Lyonie i Paryżu. Ważnym ośrodkiem stały się ośrodki w Anglii. Nie sposób wreszcie pominąć placówek we Włoszech.
Jak w tej przestrzeni światowej bioetyki sytuuje się Polska? Znaczące są zwłaszcza dwa ośrodki. Dawna Katedra Bioetyki na Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, dziś uniwersytecki Instytut Ekologii i Bioetyki. Bardzo ważnym ośrodkiem jest też Międzywydziałowy Instytut Bioetyki i Katedra Bioetyki Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie.
Czy zastanawia ta obecność Kościoła w placówkach bioetycznych? Dla niektórych może być wręcz znakiem zagrożenia wolności badań i postępu. Warto jednak pomyśleć, dlaczego Kościół tak mocno angażuje się w sprawy bioetyki.
