Don BOSCO - Magazyn Salezjański

WYCHOWANIE. Potrzeba wartości

ks. Dariusz Buksik SDB

strona: 6

„Człowiek w ogóle doznaje potrzeby, a nawet odczuwa konieczność, posiadania i poznawania wartości tudzież ich realizowania (…). Bez bezpośredniego i intuicyjnego obcowania z wartościami, bez radości, jaką mu daje to obcowanie, człowiek jest głęboko nieszczęśliwy. Uszczęśliwia go natomiast urzeczywistnienie wartości…” (R. Ingarden, „Książeczka o człowieku”).

Żyjemy w czasach zagubienia w systemie wartości, ogólnie mówiąc, trudno jest określić dzisiaj, co jest dobre, a co złe. Przekłada się to także na zagubienie w wartościach etycznych i moralnych, co prowadzi do ich relatywizowania. Szczególnie trudno odnaleźć się w tym młodzieży. Wartością staje się to wszystko, co jest zdolne zaspokoić potrzeby. Tymczasem w procesie wychowania stawianie pytań dotyczących systemu wartości jest niezbędne.

Jesteśmy dzisiaj świadkami ścierania się opozycyjnych poglądów myślowych. Jedni stoją na stanowisku, że wychowanie do wartości jako celowy i zorganizowany proces jest niepotrzebne. Zwolennicy tego poglądu przyjmują, że rozwój człowieka ku osiągnięciu przez niego pełni ludzkich właściwości winien przebiegać bez z góry przyjętych celów i zewnętrznych ograniczeń. Ich programem jest zagwarantowanie rozwoju na bazie neutralności. Inni uważają, że wychowanie do wartości, jako proces kierowania, towarzyszenia i wspierania, jest niezbędne i tylko ono może zapewnić rzeczywisty rozwój jednostki. Zwolennicy tego poglądu przyjmują, że tak określony sposób wychowania musi odwoływać się do źródła wartości, a więc systemów religijnych i filozoficznych, które opisują, kim jest człowiek i jaki jest sens jego istnienia i działania. Na takim fundamencie należy formułować cel wychowania i poszukiwać rzetelnych i trafnych środków.

Wychowywać młodego człowieka – to pomagać mu w otwarciu się na wartości. Określenie celu wychowania nie jest wystarczające. Trzeba również określić metody i sposoby jego realizacji. Ponadto muszą zaistnieć warunki umożliwiające zarówno poznanie wartości, jak i ich realizowanie w życiu. Niewątpliwie najważniejszym czynnikiem kształtującym system wartości młodego człowieka jest obecność osobowych wzorców w życiu rodzinnym, szkolnym, społecznym i religijnym. Obcowanie z osobami, które nie tylko deklarują jakieś wartości, ale także je realizują, stanowi najważniejszą gwarancję ich przyswajania i świadomej akceptacji.

Wychowanie młodego człowieka do wartości nie jest procesem łatwym i wymaga szczególnego zaangażowania ze strony wychowawcy. Każdy wychowawca, chcąc stać się autorytetem dla młodego człowieka i skutecznie ukierunkować go na właściwe wartości, sam także musi przyjąć odpowiednią postawę, która będzie spójna z przekazywanymi treściami.

System wartości młodego człowieka kształtuje się stopniowo i raczej powoli, w miarę jego rozwoju i dorastania. Na każdym etapie życia człowiek uświadamia sobie kolejno, co jest dla niego ważne i według jakich reguł chce dalej żyć. Niekiedy problemem, zwłaszcza dla młodego człowieka w okresie dojrzewania, jest brak właściwej hierarchii wartości oraz ciągłe poszukiwanie, na co wskazuje wiele badań psychologicznych. Dlatego też wychowanie do wartości jest szczególnym zadaniem, które należy podjąć i realizować nawet wtedy, kiedy świat mówi, że nie warto stawiać wymagań.

Postępowanie według odkrywanych i przyjmowanych jako swoje wartości pozwala kształtować dojrzałą osobowość, odkrywać sens życia i mieć poczucie jego realizacji. Kształtowanie hierarchii wartości prowadzi do coraz pełniejszego bycia człowiekiem. Mówiąc o systemie wartości, należy przyjąć, że człowiek jest istotą psychofizyczną, czyli złożoną z pierwiastka materialnego i duchowego. W konsekwencji człowiek ujmowany jest jako jednostka biologiczna, psychiczna, społeczna i duchowa. Na każdej z tych płaszczyzn kształtują się i rozwijają określone wartości integrujące osobowość jednostki, tzn. nadające sens ludzkiemu życiu.

Warto więc wychowywać do rozumienia wartości życia i zdrowia, które integrują, kierują i pozwalają ochraniać ludzkie istnienie. Uwypuklać i kształtować całą gamę wartości ze sfery psychicznej, m.in. wrażenia, myślenie, odczuwanie, mądrość, wyobraźnię, kreatywność, rozwagę, inteligencję, odpowiedzialność czy też umiejętność przebaczania. Są to wartości rozwojowe a jednocześnie sensotwórcze. Wśród wartości społecznych należy położyć nacisk na kształtowanie relacji jednostki z innymi osobami czy też grupami. Ukazywać wartość rodziny, narodu, państwa, przyjaźni, uczciwości czy miłości. Ostatecznie nie należy bać się ukazywania w procesie wychowania wartości, które dotykają głębokiej sfery życia duchowego człowieka, tj. odniesienie człowieka do Boga, wiary, zbawienia, podkreślania świętości jako drogi realizacji swojego życia.

Wychowanie do wartości w szkołach, oratoriach lub innych miejscach winno opierać się na: poznaniu Boga, czyli zbudowaniu prawidłowego obrazu Boga w młodym człowieku, ukazaniu Boga, który jest źródłem przezwyciężania wszelkich trudności życiowych; poznaniu siebie, czyli poznaniu własnych zdolności i umiejętności, uczeniu odpowiedzialności za wypowiadane słowa, poznaniu dobrych i złych uczynków w sobie, uczeniu uczciwości; pokonywaniu własnych słabości przez wyzbywanie się zazdrości, uczeniu przebaczania, pomocy cierpiącym oraz przezwyciężania własnych słabości; uczeniu relacji między ludźmi opartych na szacunku, miłości do każdego człowieka, a przede wszystkim do matki i ojca, nierozerwalności małżeństwa, ukazaniu relacji przyjaźni oraz przekraczaniu siebie w celu kształtowania dojrzałej osobowości.

Wychowywać do wartości młodego człowieka – znaczy więc nieustannie towarzyszyć na drodze jego egzystencji oraz ukazywać to, co wartościowe i niezmienne.

Archiwum

WYCHOWANIE. Potrzeba wartości