- Aby mieli życie w obfitości
- Od redakcji
- Proponując młodzieży zabawę w teatr, trzeba najpierw zdobyć jej zaufanie
- Ameryka Północna: ten ksiądz jest nasz
- Zambia Edukacja współpracowników salezjańskich w Lusace
- Sudan Południowy Pomóżmy ofiarom głodu
- Nauka przebaczania
- Duszpasterstwo kibiców
- Wychowankowie salezjańscy w walce o Polskę
- Rola wychowawcy i kapłana
- Poradnik małżeński
- Władza ojcowska w świetle nauczania świętego Pawła
- Czy trzeba uczyć sensu słowa przepraszam?
- Uczciwy obywatel
- Stać ich na wiele
- Ostatnie słowo tego, kto kocha
- Duchowe pułapki wróżb
- Konstruowanie Frankensteina
Nauka przebaczania
Grażyna Starzak
strona: 12
Krzywda oraz odpowiedź na nią w postaci przebaczenia lub jego odmowy stanowią istotne elementy ludzkiego życia. Przez to wpisują się w rozwój człowieka i powinny stać się przedmiotem refleksji pedagogicznej. Zwracał na to uwagę ksiądz Bosko.
Ks. Bosko starał się wpoić swoim wychowankom, że „prawdziwa miłość nakazuje błędy innych znosić z cierpliwością i chętnie przebaczać”. Wychowanie do przebaczenia jest jednym z najważniejszych zadań wychowania chrześcijańskiego. W nauczaniu Kościoła, wśród „uczynków miłosierdzia względem duszy”, znajdujemy wyraźne wskazania: „krzywdy cierpliwie znosić” i „urazy chętnie darować”. Odnoszą się one wyraźnie do wybaczania i jego duchowego sensu – okazania miłosierdzia, bez którego nie da się zrozumieć chrześcijaństwa.
● ● ●
Przykładem pedagoga, który do wybaczania przywiązywał ogromne znaczenie był Janusz Korczak. Wśród form charakterystycznych dla jego systemu wychowawczego był np. dziecięcy sąd koleżeński. Celem funkcjonowania tej instytucji, tworzonej przez wychowanków, było przede wszystkim zrozumienie i przebaczenie oskarżonemu winowajcy. Korczak sam opracował stanowiący podstawę pracy tego sądu kodeks i regulamin. Korczak tak pisał o tej, wymyślonej przez siebie instytucji: „Sędzią może być każdy. Raz na tydzień będzie się losowało pięciu sędziów i oni będą sądzili ważniejsze sprawy. […] Sędziowie będą mogli przebaczyć albo wyznaczyć karę. Sędziowie przebaczą, jeżeli ktoś zrobi coś złego, bo nie wiedział albo nie rozumiał. Sędziowie przebaczą, jeżeli ktoś zrobi coś złego, ale stara się i żałuje. Sędziowie przebaczą, jeżeli ktoś uderzył w gniewie albo żartował, albo zrobi coś nieumyślnie, przez nieostrożność. Sędziowie nie przebaczą, jeżeli ktoś nie chce wcale ani słuchać, ani się nie chce starać, ani się nie chce poprawić. Sędziowie nie przebaczą i wyznaczą karę”. Sąd koleżeński pozwalał nie tylko uczyć dzieci, by starały się zawsze zrozumieć winowajcę i dać mu szansę poprawy, ale uświadamiał, że najpierw trzeba starać się wybaczyć, szukać wszystkich możliwych przesłanek wybaczenia, a dopiero, gdy okaże się to niemożliwe – karać.
Znamienne, iż w korczakowskim „sądzie” najłagodniejszą karą było samo oznajmienie przez „sąd”, że nie można przebaczyć. Jednak ukaranie nie zamykało drogi do poprawy, przeciwnie – miało do niej mobilizować. Był to więc w praktyce oryginalny program wychowywania do przebaczania – podsumowuje prof. Katarzyna Olbrycht, kierownik Zakładu Edukacji Kulturalnej Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie.
● ● ●
Psychologowie zajmujący się poradnictwem i terapią podkreślają, iż nieprzebaczone krzywdy nie tylko niszczą bieżące relacje między winnym a skrzywdzonym, ale mają poważne, negatywne i trwałe skutki dla obu stron. – Osoba winna niesie ciężar świadomości niewybaczonej winy, co wpływa destrukcyjnie na jej samoocenę, motywację do dokonania pozytywnych zmian, wiarę w ich powodzenie, a więc i w sens podejmowania wysiłków, które by się z nią wiązały – uważa prof. Katarzyna Olbrycht. W artykule „Wychowanie do przebaczenia”, który ukazał się w ub. roku na łamach pisma „Pedagogia Christiana”, dowodzi też, iż negatywne skutki nieprzebaczenia wpływają nie tylko na życie winowajcy, ale również na dalsze życie skrzywdzonego. – Przebaczenie pojawia się więc często jako warunek skutecznej psychoterapii – podkreśla prof. Olbrycht.
Aldona Król, członek Stowarzyszenia Psychologów Chrześcijańskich, w artykule poświęconym wychowaniu do przebaczenia podkreśla, że ta istotna dla człowieka wartość jest uznawana powszechnie w kulturze zachodniej, zakorzenionej w chrześcijaństwie. Traktuje się ją jako wartość odczuwaną w wymiarze jednostkowym i społecznym. Powołując się na jednego z zachodnich teoretyków Aldona Król uznaje przebaczenie za „najlepszy z trzech możliwych sposobów postępowania osoby doznającej krzywdy”. Pozostałe dwa to zemsta lub wyparcie zdarzenia do podświadomości.
Pisząc o wychowaniu do przebaczenia, Aldona Król sugeruje objęcie działaniem wychowawczym tych czynników, które mają wpływ na proces przebaczania, to znaczy wzmacnianiu czynników sprzyjających temu procesowi i osłabianiu czynników utrudniających go. Czynniki sprzyjające procesowi wybaczania to według tego psychologa: uznanie, że każdy kiedyś komuś wyrządził krzywdę, zdolność dostrzeżenia w osobie krzywdziciela pozytywnych cech, umiejętność komunikowania innym własnych stanów emocjonalnych oraz religijność oparta na osobowej relacji z kochającym i przebaczającym Bogiem, a tym samym motywująca do szukania w modlitwie pomocy w trudnościach z przebaczeniem. Każdy ze wskazanych czynników sprzyjających wybaczaniu wymaga – w jej opinii – „wytrwałej, cierpliwej pracy wychowawczej, prowadzonej od najmłodszych lat”. Jej celem jest „wykształcenie predyspozycji do wybaczania”.
● ● ●
Wśród czynników sprzyjających procesowi wybaczania Aldona Król wymienia również „właściwe rozumienie przebaczenia”. Zaznacza, że nie należy go mylić z zapomnieniem czy pojednaniem. Wybaczyć to nie jest bowiem to samo, co pogodzić się. Gdy człowiek jest w stanie zrozumieć, dlaczego dana osoba zachowała się tak a nie inaczej, wtedy ją wewnętrznie usprawiedliwia i jest wewnętrznie pogodzony. Ale kiedy nie potrafi zrozumieć przyczyny agresji, a mimo to nie chce chować w sercu urazy, wtedy wybacza. Doskonale rozumiał to ksiądz Jan Bosko, który starał się uświadamiać swoim wychowankom, jak ważne jest to, by umieć nie tylko godzić się, ale i wybaczać.
Umiejętność wybaczania stanowi jeden z filarów systemu prewencyjnego księdza Bosko. – Jego myśl wychowawcza, umieszczona w kontekście wielkich wyzwań i potrzeb, odnosi się do samej natury działań prewencyjnych i podkreśla, iż: prawdziwa miłość nakazuje błędy innych znosić z cierpliwością i chętnie przebaczać – przypomina ks. prof. Stanisław Chrobak z Instytutu Pedagogiki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Ksiądz Bosko poszukiwał takich założeń, metod, środków i form wychowania, by sprzyjały pełnemu, integralnemu rozwojowi młodego człowieka. A ten będzie pełny, jeśli rozwijający się młody człowiek pojmie, jak ważna jest umiejętność przebaczania.
● ● ●
Zarówno prof. Katarzyna Olbrycht, jak i Aldona Król zwracają uwagę, że dyskutując o roli przebaczenia w wychowaniu, a w konsekwencji także o wychowaniu do przebaczenia, należy zadać pytania o istotę przebaczenia, o jego moralną wartość, a zwłaszcza stosunek do sprawiedliwości, o jego uwarunkowania i przebieg, wreszcie o jego wymiar religijny. – Wprowadzenie kwestii przebaczenia do procesów edukacyjnych bez uprzedniej refleksji na wskazane tematy byłoby z pewnością nie tylko naiwne, ale w odniesieniu do niektórych wychowanków, szczególnie tych niosących bagaż trudnych życiowych doświadczeń, mogłoby prowadzić do kolejnych rozterek, dylematów i kryzysów życiowych – podkreśla Aldona Król.
W opinii ks. prof. Mariana Nowaka z Instytutu Pedagogiki KUL programy wychowawcze, dydaktyczne i katechetyczne powinny poprzez swoje treści promować wartość i rolę przebaczenia w rozwoju człowieka. – W tych programach powinno się kłaść nacisk na niezbędność dążenia do przebaczania win jako rzeczywistości codziennego życia, z obecnością takich postaw, jak: zdolność uznania winy, skrucha, postanowienie poprawy, chęć zadośćuczynienia – sugeruje ks. prof. Nowak. ▪
