Don BOSCO - Magazyn Salezjański

WEŹ KSIĘGĘ PISMA ŚWIĘTEGO. Ewangeliczne opowieści o MĘCE PAŃSKIEJ

ks. Ryszard Kempiak SDB

strona: 20

Opowieści o męce Pańskiej słusznie traktuje się jako cudowny splot historii, teologii i sztuki. Nie wolno zagubić żadnego z tych trzech wymiarów, ponieważ razem mówią one, kim jest Jezus, a zarazem wyrażają wiarę tych, którzy w Niego wierzą.

Opowieści te są przypomnieniem realnego i wyjątkowego wydarzenia. Teologia jest refleksją człowieka wierzącego, który stara się zrozumieć znaczenie męki i krzyża. Sztuka ukazuje piękno tego wydarzenia i zaprasza do jego kontemplacji.

Męka Pańska w świetle krytyki historyczno-literackiej

Opis męki Jezusa, który w Ewangeliach zajmuje centralne miejsce, od dawna interesował egzegetów. Najpierw prowadzono dyskusję prawno-historyczną wokół procesu Jezusa. Chodziło o ustalenie kompetencji Sanhedrynu i władzy rzymskiej reprezentowanej przez Piłata, rekonstrukcję postępowania przeciw Jezusowi oraz stwierdzenie, kto był odpowiedzialny za Jego śmierć. Później zwrócono bardziej uwagę na zagadnienia historyczno-literackie, takie jak problem pierwotnego schematu opisu męki Pańskiej, jego historii w tradycji ustnej, przedliterackiej oraz na zagadnienia związane z kompozycją tekstu.
Okazuje się, że synoptycy są praktycznie zgodni, gdy idzie o sam szkielet opisu. Mateusz i Łukasz trzymają się zasadniczo materiału Marka, uzupełniając go jednak własnymi tematami i opowiadaniami. Mają więc niewiele oryginalnych perykop i rozbieżności w opisie męki Pańskiej. Opowiadania wszystkich trzech synoptyków są zadziwiająco podobne i wskazują na wspólne źródło literackie. Drobne różnice pomiędzy nimi można wytłumaczyć pracą własną autorów – Ewangelistów, ich własną kompozycją i własnymi celami teologicznymi. Badania literackie prowadzą do przekonania, że wszyscy synoptycy opierali się na wspólnym, zasadniczym źródle, które uzupełniali innymi źródłami i tradycjami. Najbliższa źródła pisanego, z którego korzystali synoptycy przy komponowaniu historii męki Jezusa jest relacja Marka, ponieważ jego Ewangelia jest najstarsza. Analiza męki Pańskiej według Marka – która jest czytana w tym roku liturgicznym – może być zatem drogą do pierwotnego tekstu męki Pańskiej, do źródła, z którego Marek korzystał.
Teologiczne perspektywy Ewangelistów

Historię męki Jezusa Chrystusa opisali wszyscy ewangeliści: Marek, Mateusz, Łukasz i Jan. Warto podkreślić specyficzne myśli teologiczne odróżniające każdego z Ewangelistów, którzy podkreślali jedne fakty, a przemilczali inne, zauważali te osoby a zapominali o innych, odwoływali się do Pism albo nie wspominali o nich. Ewangeliści byli prawdziwie autorami teologami, którzy opierając się na źródłach opracowali otrzymane tradycje, interpretowali je, nadali im własne piętno, zgodne z założeniami teologicznymi i zamierzonymi celami. Można więc mówić o teologii poszczególnych Ewangelistów w opisach męki.
Opisy ich są zgodne co do istoty wydarzeń, a nawet kolejności. Każdy jednak z nich przedstawia pasję Jezusa we własnej, oryginalnej perspektywie w zależności od adresatów i wrażliwości religijnej i literackiej. Dzięki własnym perspektywom Ewangelistów mamy wprawdzie jedną pasję, ale rozpisaną na cztery głosy; opis męki Pana jest polifoniczny. Ideałem byłoby czytać i przedstawiać pasję w perspektywie poszczególnego Ewangelisty z wyczuleniem na wszystkie barwy jego głosu.
Marek kierował swój opis męki Pana głównie do niewierzących lub słabo wierzących. Chciał swym opisem doprowadzić ich do wyznania wiary wraz z rzymskim setnikiem: „Istotnie, ten człowiek był Synem Bożym” (15,39). W całej Ewangelii Marek (rozdziały 14 i 15) chce wykazać, że Jezus jest Synem Bożym. Opisuje przede wszystkim dzieła mocy Jezusa, cuda, które wskazywały, że Jezus jest istotą wyższą, Boską. W Ewangelii Markowej, i w mniejszym stopniu w pozostałych, wszystkie opowiadania dotyczące męki i śmierci Jezusa są przygotowywane. Do tego stopnia, że wielu mówi, że Ewangelia Marka to historia męki Jezusa z bardzo długim wprowadzeniem. Wszystko jest ukierunkowane na MISTERIUM PASYJNE JEZUSA. Teologia męki rozwijana jest przez Marka za pomocą zwykłego opowiadania historii męki. Czasami trudno jest nawet powiedzieć, czy pewne opuszczenia są wyrazem świadomych ingerencji Marka w teologię męki czy też zwykłym zabiegiem literackim historyka porządkującego źródła.
Na uwagę zasługują także znaczące tytuły używane przez Marka na określenie Jezusa, a mianowicie: „Król żydowski”. „Mesjasz” (nigdzie w opisie męki nie zostanie powiedziane tak wyraźnie, jak właśnie u Marka, że Jezus jest istotnie Mesjaszem – 14,62), „Syn Boży”.
Mateusz swoją historię męki Jezusa adresował do ludzi, którzy już wierzyli lub chcieli pogłębić swą wiarę. Stara się pokazać znaczenie śmierci Jezusa i zachęca do wejścia w jej tajemnicę. Jednym z zasadniczych tematów Ewangelii Mateusza (rozdziały 26 i 27) jest zastąpienie starego nowym ludem Bożym. Izrael nie dochował wierności zawartemu przymierzu i nie rozpoznał w Jezusie Mesjasza, dlatego Jezus buduje swój Kościół z ludzi, którzy wierzą w Niego jako Mesjasza. Mateusz poprzez drobne dodatki i zmiany nadaje męce również swoje własne piętno. Właśnie w historii męki najbardziej dochodzi do głosu tendencja antyjudaistyczna. Według Mateusza, Jezus podejmuje mękę świadomie, a Jego godność podkreślają tytuły chrystologiczne: „Pan”, „Rabbi”, „Mesjasz”, „Syn Boga żywego”. Poza tym, w całej Ewangelii Mateusz wykazuje, że na osobie Jezusa wypełniło się Pismo. W opisie męki spełnienie się Pisma odnosi się do pojedynczych epizodów.
Łukaszowy opis pasji Jezusa przepełniony jest delikatnością i czułością do cierpiącego Mistrza. Ukazuje Jego mękę jako straszną walkę z mocami zła. Z tej walki Jezus wyszedł zwycięsko, ponieważ był z Nim Ojciec. W Ewangelii Łukasza (rozdziały 22 i 23) męka Jezusa jest logiczną konkluzją całej Jego działalności publicznej. Łukasz ukazuje Jezusa zmierzającego do Jerozolimy, w drodze na mękę. Przedstawiając w ten sposób publiczną działalność Jezusa, Ewangelista chce pokazać, że całe objawienie, jakiego dokonuje Jezus, koncentruje się w tajemnicy Jego śmierci, zapowiedzianej, przygotowanej i dopełnionej. Jedną z ważniejszych różnic, jakie zachodzą między opisem męki Łukasza a przedstawieniem tego wydarzenia u dwu pierwszych synoptyków, jest określenie ostatnich chwil życia Jezusa za pomocą słowa „próba”. Można więc przyjąć, że w rozdziałach 22 i 23 Łukasz przedstawia nam „odnowiony” atak szatana, którego próbę widzieliśmy już u Łukasza na początku jego Ewangelii (4,1-13). Łukasz ma więc własną koncepcję i własną interpretację męki Jezusa. Ona spowodowała, że w samym opisie wydarzeń znajdują się pewne elementy parenetyczne (dydaktyczne). Przedstawienie szatana jako aktora działającego w męce jest z całą pewnością dziełem własnym Łukasza, ale sama koncepcja męki jako „próby” nie jest zupełnie oryginalnym dziełem Łukasza, gdyż ma ona elementy wspólne z opisem św. Jana. Najprawdopodobniej Łukasz i Jan posłużyli się różnymi elementami zaczerpniętymi z tradycji, i to zarówno judaistycznej, jak i chrześcijańskiej.
Męka Pańska w ujęciu św. Jana (rozdziały 18 i 19), mimo wielu podobieństw do jej opisu w wersji synoptycznej, zachowuje swą odrębność. Synoptycy łącząc mękę ze zmartwychwstaniem, ujmują ją w schemacie „uniżenie – wywyższenie”. Jan zaś od samego początku pasji, aż do jej końca, objawia królewskość Mistrza z Nazaretu. Jezus panuje nad wydarzeniami, wszystko przewiduje i przejmuje inicjatywę. Ukrzyżowanie Jezusa okazuje się Jego wywyższeniem (por. J 3,14; 12,32), zaś śmierć – uwielbieniem (por. J 7,39; 12,16), powrotem do Ojca (por. J 8,14; 13,1). Cytaty z Pisma, na które powołują się synoptycy (z wyjątkiem Dn 7,13 = Mk 14,62), dotyczą bolesnego aspektu męki (Za 11,12n = Mt 27,9n; Za 13,7 = Mt 26,31; Iz 53,12 = Łk 22,37). Natomiast czwarta Ewangelia, przytaczając wydarzenia i proroctwa Starego Testamentu (np. Lb 21,4-9; Iz 52,13), odsłania zbawczy charakter Jezusowej męki.
Opis Janowy zachowuje wyraźny charakter świadectwa. Świadkiem nie jest już młodzieniec, który ucieka z ogrodu (por. Mk 14,51-52), lecz uczeń, którego Jezus miłował (por. J 19,26.35). To właśnie on potwierdza fakty i otwiera je na horyzont wiary.

Archiwum

WEŹ KSIĘGĘ PISMA ŚWIĘTEGO. Ewangeliczne opowieści o MĘCE PAŃSKIEJ