Don BOSCO - Magazyn Salezjański

Kilka słów o archiwach salezjańskich

Ks. Jarosław Wąsowicz sdb

strona: 16

Wśród dziedzictwa kulturowego, nad którym sprawuje opiekę Kościół, znajdują się m.in. archiwa, biblioteki i muzea. O ile te ostatnie funkcjonują dość powszechnie w świadomości społecznej, o tyle archiwa jawią się ciągle jako instytucje co najmniej tajemnicze, dostępne dla bardzo wąskiej grupy odbiorców.

Od kilkunastu już lat sytuacja jednak ulega poprawie i instytucje te nabierają znaczenia. Coraz chętniej korzystają z nich badacze różnych dyscyplin naukowych, także pasjonaci zajmujący się dziejami swoich rodzin lub regionów, w których mieszkają. Archiwiści kościelni współpracują na wielu polach z archiwistami państwowymi i od 2003 roku są zorganizowani w Stowarzyszenie Archiwów Kościelnych działające pod auspicjami Episkopatu Polski. Swoje archiwa mają także salezjanie, którzy na różnych polach zaangażowani są we wspomnianą współpracę oraz animację różnych projektów historycznych realizowanych w Rodzinie Salezjańskiej.

Najstarsze archiwa salezjańskie

Archiwum jest instytucją naukową, która zajmuje się gromadzeniem, opracowywaniem, konserwacją i udostępnianiem zachowanych i zabezpieczonych dokumentów. Od czasów księdza Bosko Zgromadzenie Salezjańskie wykazywało się troską o historyczną dokumentację. Nasz założyciel przykładał wielką wagę do sporządzania dokładnych kronik dzieł wychowawczych, wykazów wychowanków i dobrodziejów, archiwizowania korespondencji, gromadzenia fotografii, pisania wspomnień przez współbraci i listów pośmiertnych salezjanów, którzy odeszli do wieczności. Sam dawał w tym względzie wzór. Dzięki temu archiwa generalne salezjanów i salezjanek oraz najstarsze nasze domy mogą poszczycić się niezwykle bogatymi materiałami dotyczącymi początków i rozwoju dzieł wychowawczych, zapoczątkowanych przez św. Jana Bosko. To zaangażowanie pierwszych salezjanów przechodziło na kolejne pokolenia duchowych synów i córek ks. Bosko. Jest wciąż kontynuowane, ponieważ żywimy przekonanie, że wzrost wrażliwości historycznej jest oznaką i narzędziem wierności naszemu charyzmatowi. Wraz z rozwojem życia naukowego, w Rodzinie Salezjańskiej wzrastało przekonanie o wartości materiałów źródłowych zgromadzonych w archiwach i ich wartości dla badań naukowych. W ostatnich latach udało się dzięki temu opublikować wiele źródeł i opracowań, które wprowadziły do obiegu naukowego wiele nowych ustaleń dotyczących rozwoju charyzmatu salezjańskiego w Kościele. Powstał także Salezjański Instytut Historyczny w Rzymie oraz Międzynarodowe Stowarzyszenie Miłośników Historii Salezjańskiej. Środowiska te regularnie organizują konferencje naukowe w różnych zakątkach świata, opracowując systematycznie dzieje naszej rodziny zakonnej. W Europie ostatnie takie spotkanie naukowe odbyło się na przełomie października i listopada 2018 r. w Bratysławie i było poświęcone wybitnym postaciom z historii salezjańskiej poszczególnych krajów Starego Kontynentu, w których swoją działalność duszpastersko-wychowawczą prowadzą poszczególne gałęzie Rodziny Salezjańskiej.

Archiwa inspektorialne

W Polsce salezjanie prowadzą cztery archiwa na szczeblu inspektorialnym – w Warszawie, Krakowie, Pile i we Wrocławiu. Trzy z nich posiadają personel bezpośrednio odpowiedzialny za funkcjonowanie tych instytucji. W Warszawie funkcję dyrektora archiwum pełni ks. prof. dr hab. Jan Pietrzykowski SDB, w Krakowie – ks. mgr Artur Świeży SDB, w Pile – ks. dr Jarosław Wąsowicz SDB, natomiast w Inspektorii Wrocławskiej za archiwum jest odpowiedzialny sekretarz inspektorialny ks. mgr Tomasz Olejnik SDB. Najobszerniejsza grupa akt zgromadzonych w naszych archiwach dotyczy rozwoju terytorialnego i personalnego poszczególnych inspektorii, ich działalności apostolskiej, majątku i dziejów. Znajdą się tu materiały dotyczące m.in.: duszpasterstwa młodzieżowego, parafialnego, misyjnego; domów formacyjnych, zakonnych i placówek salezjańskich, szkół i zakładów salezjańskich, poszczególnych gałęzi Rodziny Salezjańskiej działających na terenie inspektorii; akta personalne zmarłych salezjanów i pozostawione przez nich spuścizny, fotografie, albumy, księgi pamiątkowe, materiały na nośnikach multimedialnych, zbiory czasopism salezjańskich polskich i zagranicznych. Każde z archiwów posiada bogaty księgozbiór podręczny, zaopatrzony m.in. w specjalistyczne naukowe pisma z archiwistyki. Dokumentacja ta, z wyjątkiem akt zastrzeżonych, jest udostępniana osobom prywatnym i przedstawicielom instytucji pracującym naukowo. Materiały znajdujące się w naszych zasobach były wykorzystywane w wielu publikacjach naukowych, także w ramach przygotowywanych lub toczących się procesów beatyfikacyjnych członków Rodziny Salezjańskiej. Do niezwykle cennych materiałów, z których korzystają historycy z Polski i zagranicy, należy zbiór Acta Hlondiana, przygotowany przez ks. Stanisława Kosińskiego SDB, który zawiera materiały dotyczące życia i działalności prymasa Polski kard. Augusta Hlonda, wywodzącego się ze Zgromadzenia Salezjańskiego. Liczy ponad sto tomów maszynopisów i jest dostępny w naszych archiwach w Pile i Krakowie. W ostatnich latach został poddany digitalizacji przez Ośrodek Postulatorski Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej w Poznaniu. Wielu historyków korzysta także z materiałów zebranych przez ks. Jana Wosia SDB i ks. Wiktora Jacewicza SDB, którzy na polecenie prymasa Polski kard. Stefana Wyszyńskiego przez wiele lat zajmowali się opracowywaniem martyrologium duchowieństwa w czasie II wojny światowej. Udało im się zgromadzić wiele oryginalnych dokumentów m.in. z obozu koncentracyjnego Dachau, także wspomnień więźniów, liczną korespondencję oraz materiały dotyczące działalności Komitetu Księży Byłych Więźniów Obozów Koncentracyjnych. Ich spuścizna została w ostatnich latach opracowana przez ks. dra Jacka Brakowskiego SDB.

W służbie archiwistyki kościelnej

Polscy salezjanie są również zaangażowani w promocję archiwów kościelnych jako instytucji naukowych. Zajmują się także kształceniem historyków Kościoła i archiwistów. Przez ostatnie lata dyrektorem Ośrodka Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne przy Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II w Lublinie był ks. prof. dr hab. Waldemar Żurek SDB, który nadal w nim pracuje. Przez wiele lat z tą instytucją, jak i z kształceniem historyków Kościoła był związany ks. prof. dr hab. Stanisław Wilk SDB, przez dwie kadencje pełniący także funkcję rektora tej zasłużonej uczelni. Z kolei ks. prof. dr hab. Jan Pietrzykowski SDB kształci historyków i prowadzi wykłady z archiwistyki na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, ks. dr Stanisław Zimniak SDB z Salezjańskiego Instytutu Historycznego w Rzymie od wielu lat współpracuje z Salezjańskim Archiwum Centralnym. Piszący te słowa pełni obecnie funkcję zastępcy prezesa Stowarzyszenia Archiwistów Kościelnych oraz członka grupy roboczej ds. archiwów kościelnych przy Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych. Mamy nadzieję, że praca naszego środowiska wkrótce zaowocuje wydaniem Encyklopedii Salezjańskiej.