- Boże Narodzenie: Bóg rodzi się także na Syberii
- Od redakcji
- Rodzina przy stole
- Salezjańska wyspa pokoju w Aleppo
- Różańcem i gitarą
- Strażnicy światła
- Szopka w Dachau
- Jak mówić do młodych o czystości i jak wychowywać w czystości?
- Fałszywa wizja małżeństwa
- Elementy wychowawcze w biblijnej literaturze międzytestamentalnej cz.4
- Dbajmy o bezpośredni kontakt z dzieckiem
- Stracone lekcje?
- A jednak oryginalny
- Wigilijny cud przy stole
- Niepozytywne myślenie
- Wojna z gender koniecznie potrzebna
Elementy wychowawcze w biblijnej literaturze międzytestamentalnej cz.4
ks. Waldemar Chrostowski
strona: 22
Wiele pouczeń moralnych oraz zasad wychowawczych przekazywanych i przyjętych w biblijnym Izraelu miało charakter uniwersalny. Odzwierciedlały zbiorowy rozsądek i doświadczenie ludów Bliskiego Wschodu oraz Mezopotamii i Egiptu. Badania porównawcze kultur i piśmiennictwa biblijnego z pozabiblijnym wykazały mnóstwo zapożyczeń i zależności, a także obustronnych wpływów. Pod koniec czasów Starego Testamentu wiara i pobożność ludu Bożego kształtowały się nie tylko na terenie Palestyny, lecz i w diasporze, co jeszcze bardziej sprzyja- ło wielostronnym wpływom i oddziaływaniom. Jedno z największych wyzwań wychowawczych polegało zatem na uchronieniu dzieci i młodzieży od obcych wpływów religijnych i kulturowych oraz przywiązaniu ich do ojczystej tradycji narodowej i religijnej. Pod koniec ery przedchrześcijańskiej ten postulat zyskiwał coraz bardziej na znaczeniu. Również w tym, co dotyczy szeroko pojętej etyki społecznej, podstawę rozeznania i nauczania stanowi Dekalog. Oparte na nim wychowanie, którego zręby weszły w skład ksiąg mądrościowych, ma przede wszystkim charakter wspólnotowy. Polega ono na zaszczepianiu dzieci i młodzieży dwóch pozornie przeciwstawnych zasad: z jednej strony zaufanie wobec innych i otwarcie się na nich, a z drugiej ostrożność oraz unikanie osób i sytuacji, które są czy mogą być niebezpieczne. Najszerszy krąg tych, których dotyczyła misja edukacyjna, obejmował cały naród Izraela. Pisma, które powstały w ostatnich wiekach ery przedchrześcijańskiej, zawierają wiele wezwań do odpowiedzialności za „ziemię ojców” i swój naród. Można w nich zasadnie upatrywać nauczanie patriotyzmu. Specyfikę izraelskiego patriotyzmu stanowiło przeświadczenie, że religia jest najmocniejszą więzią, która jednoczy naród. Wychowanie patriotyczne wynika z przekonania o jedynej i powszechnej władzy Boga nad światem i Izraelem oraz uznaniu przez Jego wyznawców zobowiązań przymierza. Drugi filar patriotyzmu to żywa świadomość przynależności do ludu Bożego, którego od wszystkich innych ludów i narodów wyraźnie odróżnia wyjątkowa relacja z Bogiem. To uzasadnia religijną ocenę wszystkich spraw społeczno-narodowych, poczynając od głębokich prorockich retrospekcji dziejów po ich późniejsze panoramy, zamieszczone w Księdze Mądrości i w Mądrości Syracha. Rozróżniano między obowiązkami ze sfery religii i pobożności a powinnościami o charakterze politycznym wobec władzy świeckiej. W tym kierunku szły tradycja mądrościowa i praca wychowawcza, której składnikiem było nauczanie szacunku wobec sprawujących władzę. Jego przesłanki nie zawsze były wzniosłe, uwypuklano raczej praktyczne konsekwencje ignorowania władzy i nieposłuszeństwa:
„Gniew króla zwiastunem śmierci,
uśmierza go człowiek rozumny.
W pogodnym obliczu króla jest życie,
a jego życzliwość jak chmura deszczowa” (Prz 16,14-15);
„Jak ryk lwa zagniewanie króla,
a jego życzliwość to rosa na trawie” (19,12);
„Jak pomruk lwa, tak zapalczywość króla,
kto go rozgniewa, naraża życie” (20,2).
Niemało miejsca w wychowaniu poświęcano prawidłowemu rozeznaniu i ocenie więzi społecznych w obrębie własnego narodu, warunkujących postawę moralną sprzyjającą zaprowadzaniu „prawa i sprawiedliwości”. Podstawowa przesłanka, wynikająca ze zobowiązań Tory, dotyczyła szacunku wobec „ubogich, sierot i wdów”. Wśród bardzo wielu pouczeń na ten temat znajdujemy takie, które wyrażają i streszczają pozostałe:
„Więcej wart biedak, co żyje nieskazitelnie,
niż głupiec o ustach przewrotnych” (Prz 19,1);
„Lepszy szacunek niż wielkie bogactwo,
uznanie – niż srebro i złoto” (Ps 22,1).
Sedno etyki wychowawczej tworzą wezwania do unikania złych ludzi, których towarzystwo niechybnie prowadzi do zła:
„Nie wstępuj na ścieżkę grzeszników, nie wchodź na drogę złych ludzi,
unikaj jej, nie wchodź na nią, omiń ją, odwróć się od niej!
Bo nie zasną, jeżeli nie zaszkodzą, sen ich odleci,
jeżeli źle nie zrobią, gdyż jedzą chleb bezbożności i piją wino przemocy” (Prz 4,14-17).
Co się tyczy rozmaitych powiązań społecznych, także rodzinnych, Mądrość Syracha kładzie duży nacisk na niezależność:
„Ani synowi, ani żonie, ani bratu, ani przyjacielowi
nie dawaj władzy nad sobą za życia,
nie oddawaj też swoich dóbr komuś innemu,
abyś pożałowawszy tego, nie musiał o nie prosić.
Póki żyjesz i jest w tobie tchnienie,
nikomu nie dawaj władzy nad sobą.
Lepszą jest bowiem rzeczą, żeby dzieci ciebie prosiły,
niż żebyś ty wyglądał czegoś z rąk swoich synów.
We wszystkich sprawach bądź tym, który góruje,
abyś nie przyniósł ujmy swej sławie!
W ostatnim dniu swego życia
i w godzinie śmierci rozdaj [swe] dziedzictwo” (33,20-24).
Wiele miejsca zajmują pouczenia określające właściwą relację chłopców i mężczyzn wobec kobiet. Większość to ostrzeżenia, z których wynika, że stereotypowe postrzeganie miejsca i roli kobiet w starożytności jako zdecydowanie drugoplanowych i podporządkowanych mężczyznom jest dalekie od prawdy. Księgi mądrościowe sugerują też inny obraz ówczesnej rzeczywistości. Nauki podane w Księdze Przysłów przestrzegają chłopców, by opanowali pożądanie kobiet, szczególnie tych, które tworzą niebezpieczne sytuacje, które doprowadzają do zguby:
„Bo lampą jest przykazanie, światłem pouczenie,
drogą do życia – upomnienie karcące.
By cię ustrzegło przed złą kobietą,
przed obcą, co język ma gładki.
Niech nie pożąda twe serce jej wdzięków,
powiekami jej nie daj się złowić.
Bo ceną nierządnicy kęs chleba,
zamężna zaś czyha na cenną duszę” (6,23-29).
Z tego i podobnych pouczeń wynika, że w wychowaniu dzieci i młodzieży nie poprzestawano na wzniosłej, religijnej i duchowej, motywacji, ponieważ w pewnych sytuacjach – co paradoksalne – mogła się okazać niewystarczająca. Używano wtedy argumentacji o charakterze psychologicznym i opartym na doświadczeniu, często z wykorzystaniem ironii i sarkazmu, które sprzyjały opamiętaniu się i powstrzymaniu przed zgubnymi skutkami ulegania pożądliwości i namiętnościom. Głównym celem wychowania było skuteczne uzdolnienie młodych ludzi do tego, by zgodnie z możliwościami, którymi zostali obdarzeni, umieli wypełnić zadania postawione przez Boga oraz służące budowaniu i jednoczeniu całej wspólnoty. Oprócz ostrzeżeń, napomnień i przestróg ogromne znaczenie odgrywały dobre przykłady, które stanowiły zachętę do przezwyciężania przeciwności i wybierania Bożej drogi życia. ▪
