Don BOSCO - Magazyn Salezjański

WEŹ KSIĘGĘ PISMA ŚWIĘTEGO. Ewangelia dzieciństwa Jezusa

ks. Ryszard Kempiak SDB

strona: 20

Wśród czterech kanonicznych Ewangelii dwie zawierają tzw. Ewangelię dzieciństwa. Chodzi oczywiście o Ewangelię według św. Mateusza (Mt 1,1 – 2,23) oraz o Ewangelię według św. Łukasza (Łk 1,5 – 2,52). Teksty Ewangelii dzieciństwa należą do najbardziej dyskutowanych i problemowych w całym Nowym Testamencie.

Główne problemy Ewangelii dzieciństwa można sprowadzić do trzech podstawowych: wartość historyczna, problematyka literacka, teologia.

Emmanuel (Mt 1,1-2,23)

Ewangelista Mateusz rozpoczyna swoją opowieść o dzieciństwie Jezusa od przedstawienia drzewa genealogicznego głównego bohatera opowieści: „Oto rodowód Jezusa Chrystusa, syna Dawida, syna Abrahama” (Mt 1,1). Ewangelię Mateusza rozpoczyna więc długa sekwencja imion. Niektóre z nich są nam znane, inne brzmią zupełnie obco. Zdecydowana większość to imiona męskie, choć w spisie przodków Jezusa u Mateusza pojawiają się także kobiety: Tamar, Rachab, Rut i Betszeba, żona Uriasza Chetyty. Nie mamy wątpliwości, że zaprezentowane drzewo genealogiczne, które jest uwierzytelnieniem dawidowego pochodzenia Jezusa, Syna Maryi, a zarazem potwierdzeniem, że właśnie w Jezusie cała historia znajduje swoje dopełnienie. Warto zauważyć, że łańcuch splatający dzieje prowadzi nas od Abrahama do syna Maryi i jednocześnie dzieli całą historię na trzy etapy. Każdy etap to czternaście kolejnych pokoleń.
Po genealogii, która wraz z tytułem Ewangelii stanowi jedną całość, następuje pięć opowieści o pochodzeniu Jezusa: narodzenie Jezusa (Mt 1,18-25); pokłon mędrców ze Wschodu (Mt 2,1-10); ucieczka do Egiptu (Mt 2,13-15); rzeź niemowląt (Mt 2,16-18); powrót do Nazaretu: (Mt 2,19-23). Niektórzy nazywają tę część małym Pięcioksięgiem. Ewangelista, łącząc materiały pochodzące z różnych źródeł, akcentuje swój własny punkt widzenia. Według niego ani Józef, ani Mędrcy, ani nawet Herod nie są najważniejszymi postaciami w opowiadaniu. Najważniejszą postacią dla Mateusza zdecydowanie jest Jezus – jedyny bohater, który występuje we wszystkich tych opowiadaniach. Wszystkie opowieści, są interpretacją różnych tradycji, mówiących o pochodzeniu Jezusa w świetle idei wypełnienia Pisma, stąd każda kończy się cytatem biblijnym, który zawiera tę samą formułę: „A stało się to, aby się wypełniło Pismo”.
Wśród przodków Jezusa na pierwszy plan wysuwa się postać sprawiedliwego Józefa. W odróżnieniu od Łukasza, Mateusz skupia się na Józefie, synu Jakuba i mężu Maryi, który podobnie jak Józef z historii patriarchów zapowiada zaskakujący początek nowej historii ludu Bożego. Józef jest posłuszny Bogu. Nie mówi ani jednego słowa. Nie żąda wyjaśnień, choć targały nim wątpliwości – czy odejść od Maryi w sekrecie? (zob. Mt 1,19). Zawierzył Bogu i wybrał „większą sprawiedliwość” (zob. Mt 5,20): miłość do Maryi. Gdy anioł powiedział mu: „Nie bój się przyjąć twej żony, Maryi” (Mt 1,20), „Józef uczynił tak, jak mu nakazał anioł Pański, i przyjął swoją żonę” (Mt 1,24).
W cykl opowiadań o Józefie wplecione zostały przez Mateusza dwie inne historie, których głównymi bohaterami są mędrcy i Herod. „Gdzie jest nowo narodzony król żydowski?” (Mt 2,12) – pytali mędrcy Heroda. Pytając „gdzie?”, ogłosili, że On już się narodził. Dobrą Nowinę przynieśli ludzie przybywający z daleka. Smutny paradoks, który polega na tym, że nie wystarczy znać Pisma i wiedzieć, co w nich jest napisane. One winny być dla Żydów szlakiem prowadzącym do Betlejem.
Chciałbym jeszcze podkreślić, że Mateusz informuje nas, że „Nazwą [Go] Emmanuel, to znaczy: Bóg z nami” (Mt 1,23).

Opowiadanie Łukasza

Dwa pierwsze rozdziały Ewangelii łukaszowej składają się z kilku różnych treściowo scen. Są to: zapowiedź narodzenia Jana Chrzciciela (Łk 1,5-25); zapowiedź narodzenia Jezusa (Łk 1,26-38); nawiedzenie Elżbiety przedłużone przez Magnificat Maryi (Łk 1,39-56); narodzenie i obrzezanie Jana przedłużone przez Benedictus Zachariasza (Łk 1,57-80); narodzenie Jezusa (Łk 2,1-20); obrzezanie i ofiarowanie Jezusa w świątyni, przedłużone przez proroctwo Symeona i słowa prorokini Anny (Łk 2,21-40); znalezienie 12-letniego Jezusa w świątyni (Łk 2,41-52).
W każdym epizodzie Ewangelii dzieciństwa rozróżnić można trzy płaszczyzny: płaszczyznę faktu, wydarzenia historycznego; płaszczyznę rozpracowania teologiczno-literackiego; płaszczyznę dotyczącą pracy autora-teologa. Te trzy płaszczyzny opierają się na schematach zaczerpniętych ze Starego Testamentu. Korzystanie z pewnych utartych, wypracowanych formuł literackich było zjawiskiem powszechnym w starożytności. Ewangelista nie mógł znać zbyt wielu szczegółów związanych z narodzinami Jana. Pisał blisko 80 lat po tych wydarzeniach, chętnie więc i umiejętnie, jako teolog historii zbawienia, skorzystał ze Starego Testamentu. Pokazał w ten sposób ciągłość i jedność działania Boga. Stąd w tej części Ewangelii niezwykle mocno obecna jest tradycja judeo-chrześcijańska, którą przejął i włączył w całość dzieła jego autor. Za wskazanym wpływem przemawia ponad czterysta paralel i aluzji do niemal wszystkich Ksiąg Starego Testamentu obecnych w tej części Ewangelii.
Niezwykle starannie opracowana struktura tworzy rzucającą się w oczy paralelę. Podkreślając to, co jest podobne, paralelizmy przyczyniają się do wykazania różnic. Wszystko zmierza do tego, by uczynić z Jezusa centrum opowiadania i wykazać różnicę pomiędzy tym, który zapowiada przyjście Mesjasza i samym Mesjaszem. Zastosowana w owym dyptyku symetria posłużyła do skontrastowania Jana Chrzciciela i Jezusa, a w konsekwencji do podkreślenia wyższości Jezusa. Na tle postaci syna Zachariasza, przedstawionego jako wysłannika Boga, przeznaczonego do spełnienia wielkich zadań, a nawet jako proroka końca czasów, syn Maryi jawi się jako oczekiwany i wytęskniony Mesjasz. Samo zestawienie paralelnych opowiadań o Janie i Jezusie ukazuje różnicę pomiędzy rolą jednego i drugiego (narodzenie Jana Chrzciciela – tylko dwa wiersze, a po nim następuje obrzezanie – aż dwadzieścia jeden wierszy; narodzenie Jezusa – aż dwadzieścia wierszy, następujące po nich obrzezanie Jezusa – tylko jeden wiersz).
Łk 1-2 jest ożywiony ruchem, który przebiega całą kompozycję. Ten ruch jest skierowany ku świątyni Jerozolimskiej, gdzie wszystko się rozpoczęło i kończy. Ten ruch w Ewangelii dzieciństwa Jezusa odpowiada wielkim ruchom w całej Ewangelii. Według opisu Łukasza (Łk 24), w Jerozolimie kończy się życie ziemskie Jezusa. W Jerozolimie rozpoczyna się historia Kościoła (Dz 1), który rozszerzy się aż po krańce ziemi. „Święte miasto” jest więc miastem objawienia planu Bożego, miejscem, w którym plan Boży bierze początek, osiąga pełnię i z którego rozprzestrzenia się.

Jak było z narodzeniem Jezusa?

Zamieszczony opis narodzenia Jezusa jest niezwykle prosty, zrozumiały, bez żadnych nadzwyczajności. Aby ukazać nam to najbardziej niezwykłe wydarzenie w dziejach świata, które zmieniło bieg historii, przełom, który spowodował, że historia ludzkości przeszła ze starego porządku do nowego, Łukaszowi wystarcza kilkanaście wierszy. Zapewne jego pióro musiało się zmagać z pokusą powiedzenia więcej, a mimo to uniknął przegadania największego i zarazem najcichszego wydarzenia. Łukasz pisze tylko, że stało się tak, jak często w historii bywało, „wyszedł dekret cesarza Augusta, zaś Kwiryniusz był namiestnikiem Syrii”. August i Kwiryniusz występują tu jako władcy świata, wpływający na bieg wydarzeń; to oni ściągają podatki i gromadzą pieniądze.
Józef i Maryja pokornie stosują się do tego rozkazu i wędrują z Galilei, z miasta Nazaret, do Betlejem, czyli do miasta Dawida. Postępują jak zwykli ludzie, bez przywilejów i powiązań z wielkimi tego świata. Po przybyciu do Betlejem Maryja, która była brzemienna, wydaje na świat swego pierworodnego Syna. Nie dzieje się przy tym nic nadzwyczajnego. Jezus, jak każde dziecko, zostaje owinięty w pieluszki i złożony w żłobie z braku innego, bardziej odpowiedniego miejsca. Wszystko jest tu bardzo zwyczajne: spis ludności, podróż, urodzenie, pieluszki. Są to rzeczy codzienne, zwykłe w życiu ludzkim. Warto zwrócić uwagę na troskę i delikatność Matki. Maryja „urodziła swego pierworodnego i owinęła Go w pieluszki”. Tak, Łukasz konkretyzuje macierzyńską troskę Maryi o Nowonarodzonego. Dalej zaznaczył ewangelista: „i położyła w żłobie, gdyż nie było dla nich miejsca w gospodzie (Łk 2,7). Maryja nie zatrzymuje Syna dla siebie, lecz składa Go w darze światu, który nie ma dla Niego odpowiedniego miejsca. Przez ten gest Matki Jezus rozpoczyna w sposób ukryty swoją misję, która pozbawia Go nawet miejsca, gdzie mógłby złożyć głowę. Przychodząc na świat nie miał nawet kołyski, dlatego Matka musiała Go złożyć w żłobie. Przyszedł do ludzi jako Zbawiciel, a ludzie Go nie przyjęli. Rodzi się w stajni wśród zwierząt. Zapewne pukali, prosili, a może nawet błagali bezradni, ale nigdzie ich nie przyjęto. Dziecko, zanim się jeszcze narodziło, już przez mieszkańców Betlejem zostało potraktowane jako niechciane.
Narodzenie Syna Bożego zostało najpierw zwiastowane pasterzom i to jest kolejny paradoks nocy betlejemskiej. Pasterze w tamtych czasach byli to ludzie mało znaczący, ludzie prości. Tym zwykłym pasterzom, przy ich szarej codziennej pracy na pastwisku, dał się słyszeć głos Boży; zostali nagle zaskoczeni; interwencja Boża napełniła ich lękiem, bo nigdy nie spodziewali się jej. Wyraźnie dostrzegamy tu, że inicjatywa w tym wydarzeniu należy do Boga. Człowiek może jedynie przyjąć to radosne orędzie. W tę świętą noc dokonało się dowartościowanie zwykłego szarego człowieka, dokonało się dowartościowanie zwykłej codziennej pracy. Orędzie: „Nie bójcie się. Oto bowiem ogłaszam wam wielką radość”, odnosi się nie tylko do pasterzy, ale również do całego ludu Bożego.
To zobowiązuje, aby przekazać radosną nowinę o Bożym narodzeniu. Nie można pozostać tylko wspominając, bo wszędzie, gdzie jest głoszona Ewangelia, realizuje się Boże zbawienie, będące powodem do radości. „Dziś w mieście Dawida narodził się wam Zbawiciel, który jest Mesjaszem Panem” – oto orędzie. Pasterze, po otrzymaniu radosnej nowiny, postanowili udać się w drogę i odszukać znak, który objawił im Bóg. Usłyszeli oni bowiem pełne wspaniałości Boże słowo, które pobudziło ich aktywność. Wiadomość, którą otrzymali, była dla nich w danej chwili sprawą najważniejszą, tak drogocenną jak ewangeliczna perła. Do Betlejem poszli z pośpiechem. Tak właśnie powinno się odpowiadać Bogu: natychmiast i wspaniałomyślnie. A potem to, czego sami doświadczyli, to, co zobaczyli oczami wiary przekazali innym (Łk 2, 18). Stali się głosicielami nowiny, którą otrzymali. Prości pasterze, zaangażowani apostolsko.

Archiwum

WEŹ KSIĘGĘ PISMA ŚWIĘTEGO. Ewangelia dzieciństwa Jezusa