Maksymy księdza Bosko - rozum, religia, miłość
Janusz Leśniewski
strona: 8
Ksiądz Bosko był mniej teoretykiem a bardziej praktykiem wychowania, a swoje przemyślenia i doświadczenie pedagogiczne zebrał w postaci krótkich opracowań i listów. Praktyczny umysł kazał mu opisać je w postaci łatwych do zapamiętania sformułowań. Dzięki temu jego metoda wychowawcza pozostaje łatwa do zrozumienia i do zastosowania.
Przypomnijmy – metoda wychowawcza świętego Jana Bosko, tzw. system zapobiegawczy (tłumaczony również jako prewencyjny lub uprzedzający), jak sama nazwa wskazuje, opiera się na intuicji, że wychowanie ma być towarzyszeniem wychowankowi, tak by nie musiał stawiać czoła sytuacjom przekraczającym jego możliwości obrony przed złem. Ksiądz Bosko uważał swój system jako przeciwstawny wobec systemu represyjnego, sprowadzającego się do egzekwowania regulaminu karami.
Rozum
O ile „religia” i „miłość” są integralną częścią słownika religijnego o tyle „rozum” i to postawiony przez księdza Bosko na pierwszym miejscu, może zaskakiwać, szczególnie tych, dla których miałby być zaprzeczeniem wiary. Dla księdza Bosko było oczywiste, że wiara i rozum nie tylko się nie wykluczają, ale wzajemnie potrzebują. W kontekście wychowania „rozumność” dotyczy głównie sposobu traktowania wychowanka, zwłaszcza stawianych mu wymagań. Nietrudno zauważyć, że zakłada ona pozytywną wizję potencjału dobra tkwiącego w wychowanku. Aby sam przejmował odpowiedzialność za swoje wychowanie, powinien dostrzec, że to, co mówi wychowawca, nawet jeśli nie zawsze jest przyjemne – ma sens. Polecenia, zakazy, regulaminy mają być jasne, zrozumiałe i logiczne. Nie są po to, by tłumić spontaniczność, ale by ją właściwie ukierunkować. Pamiętajmy, że tezy wychowawcze księdza są polemiczne wobec systemu represyjnego, odwołującego się do posłuszeństwa ślepego, wynikającego z pozycji siły (a nie z autorytetu) wychowawcy.
Religia
Albo religia albo kij mówił ksiądz Bosko przeświadczony, że nie ma tak skutecznej metody pozytywnego motywowania wychowanka do pracy nad sobą, niż wynikająca z wiary. W przeciwnym razie wychowawcy pozostaje albo przymus – czyli powrót do systemu represyjnego, albo rezygnacja ze stawiania wymagań.
Wiara dla świętego była w naturalny sposób środkiem uporządkowania świata – począwszy od wyznaczenia sensu życia, po codzienne decyzje w konkretnych sytuacjach. Była również rękojmią moralności, gwarantowała całościową, a nie tylko cząstkową wizję wychowania. Rola jaką przypisywał wierze nie przygniatała jednak pozostałych sfer życia, ale pozostawała z nimi we wzajemnie uzupełniającej się harmonii.
Miłość
Niełatwo oddać znaczenie używanego przez świętego Jana Bosko włoskiego słowa amorevolezza. Zawiera w sobie opiekuńczość, łagodność, życzliwość, sympatię, dlatego w języku polskim przyjęło się uzupełniać ją określeniem „wychowawcza”. Miłość wychowawcza jeszcze bardziej niż „rozum” i „religia” zwraca uwagę na możliwość i konieczność nawiązania relacji między wychowawcą a wychowankiem. Relacja ta jest kluczowa dla zrozumienia istoty jego metody wychowawczej. Bez niej system zapobiegawczy pozostawałby jedną z wersji systemu represyjnego, może jedynie z większą uwagą położoną na dozór wychowanków. Ksiądz Bosko był przekonany, że relacja wychowawca – wychowanek może (i powinna być) relacją przyjacielską, bez uszczerbku dla autorytetu wychowawcy, ani zaangażowania wychowanka.
–––
Rozum, religia i miłość – to najbardziej znana kwintesencja stylu wychowania księdza Bosko. Nie sposób mówić o metodzie wychowawczej świętego bez odwołania się do tych trzech słów, choć oczywiście nie sposób również wyczerpać w paru zdaniach bogactwa jego treści. Obejmuje wszystkie najważniejsze płaszczyzny wychowania nie zaniedbując tego co w nim ludzkie, ani tego co nadprzyrodzone.
